سخت تر از سنگ !!

قلب ،تکه ی سفیدی است .

مثال قلب همچون صفحه سفیدی است که هر گناه یک لکه روی ان ایجاد می کند با افزایش گناه لکه های سیاه زیاد می شوند و سر انجام قلب کدر و تاریک می شود ،به گونه ای که هیچ وعظ و نصیحتی بر آن تأثیر نمی گذارد و چون قلب فاسد شد ،همه ی اعضا فاسد می شوند .پیا مبر(ص) فرموند :”در جسد تکه گوشتی است  ،چون فاسد شد تمام بدن فاسد می شود و آن قلب است." و نیز امام حسین (ع)   خطاب به لشکر دشمن فرمودند :آنچه که باعث شده شما سخن حق را نپذیرید و قلبتان را تیره کرده پر شدن شکمهایتان از حرام است .در اطرافمان کم نیستند آدم هایی که هرچه حق به آنها گفته می شود در آنها تأثیری ندارد و گاهی خود را به نفهمیدن یل ندیدن می زنند .

علّامه طباطبایی مفسّر بزرگ قرآن این آیه را چنین تفسیر می کنند :

آیه شریفه شدت قساوت قلوب بعضی انسانها را ، این طور بیان كرده : كه (بعضى از سنگها احیاناً مى‏شكافند ، و نهرها از آنها جارى می شود) ، و میان سنگ سخت ، و آب نرم مقابله انداخته ، چون معمولاً هر چیز سختى را به سنگ تشبیه مى‏كنند ، هم چنان كه هر چیز نرم و لطیفى را به آب مثل مى‏زنند . مى‏فرماید : سنگ با آن صلابتش مى‏شكافد ، و انهارى از آب نرم از آن بیرون مى‏آید ، ولى از دلهاى اینان حالتى سازگار با حق بیرون نمی آید ، حالتى كه با سخن حق ، و كمال واقعى ، سازگارباشد.

" وَ إِنَّ مِنْها لَما یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ " . هبوط سنگها همان سقوط و شكافتن صخره‏هاى بالاى كوه‏ها است ، كه بعد از پاره شدن تكه‏هاى آن در اثر زلزله ، و یا آب شدن یخهاى زمستانى ، و جریان آب در فصل بهار ، بپائین كوه سقوط مى‏كند .

و اگر این سقوط را كه مستند به عوامل طبیعى است ، هبوط از ترس خدا خوانده ، بدین جهت است كه همه ی اسباب به سوى خداى مسبب الاسباب منتهى می شود ، و همین كه سنگ دربرابر عوامل خاص متأثّر گشته و از كوه مى‏غلطد ، همین خود ، پذیرفتن و تأثّر از امر خداى سبحان نیز هست ، چون در حقیقت خدا به او امر كرده كه سقوط كند ، و سنگها هم به طور تكوین ، امر خداى را مى‏فهمند . هم چنان كه قرآن كریم مى‏فرماید : " وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ ؛ هیچ موجودى نیست ، مگر آنكه با حمد خدا ، پروردگارش را تسبیح می گوید ، ولى شما تسبیح آنها را نمى‏فهمید " ¹ و نیز فرموده : " كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ ؛همه درعبادت اویند".²

عامل مهمی که باعث تاریکی قلب می شود :

گناه پی در پی:

محمد بن واسع می گوید : گناه پی در پی قلب را می میراند . کسی که بعد از ارتکاب گناه بار دیگر آنرا انجام دهد ، سرانجام چنان می شود که به گناه کردن معتاد شده  و ممکن است به جایی برسد که برگشت او غیر ممکن باشد ” كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا یَكْسِبُونَ ؛ نه چنین است بلکه به سبب کارهایشان زنگار بر دلهایشان بسته می شود . ”³ و شاید یکی از دلایلی که فرموده شده یکی از راههای توبه ،توبه ی نصوح است ، و کسی که گناهی را مرتکب شود و دوباره به آن گناه روی آورد خدا را مسخره کرده ، همین باشد که گناه ،قلب انسان را تیره می کند .

کدام گناهان بر دل زنگار می بندند ؟!

ترک کردن قرآن :

تلاوت نکردن و عدم تدبّر در معانی و تفسیر آیات و عمل نکردن به دستورات این کتاب آسمانی باعث  غفلت در قلب ها می شود. " أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا؛ آیا به آیات ما نمی اندیشند یا مگر بر دلهایشان قفل هایی نهاده شده "⁴

ربا خواری وبه ناحق مال مردم را خوردن . ⁵

تعلق قلب به غیر خدا ؛ 

” وَاتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِّیَكُونُوا لَهُمْ عِزًّا ”⁶

حریص بودن به جمع آوری دنیا و داشتن امید و آرزوهای طولانی ؛

” لَا یَكُونُوا كَالَّذِینَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِیرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ  ؛ مانند کسانی نباشید که از پیش به آنها کتاب داده شد و(عمر) برآنان به درازا کشید و دلهایشان سخت گردید وبسیاری از آنها فاسق بودند . "⁷

دربیان قرآن ،یکی از گروهی که مصداق هایی هستند که قلوب و دلهایشان دچار چنین ضایعه ی زنگار گرفتگی شده ، قوم بنی اسرائیل است .

در قرآن به آداب و اوصاف و اعمال و به طور خلاصه سرگذشت « یهود یا بنی اسرائیل » به نسبت بیش از دیگر اقوام و امتها اشاره شده است . مرحوم علّامه طباطبایی درباه ی علت کثرت اشاره به یهود و بنی اسرائیل در قرآن ، نوشته است : بنی اسرائیل از تمام امتها لجوج تر و کینه توزتر بودند و در برابر حق ، سرکشی بیشتری داشتند ؛ چنانکه کفار عرب که پیغمبر (ص) مبتلا به آنها بود ، نیز چنین اوصافی را دارا بودند.

خصایص و ویژگی های قوم یهود ـ آنچنان که در قرآن کریم اشاره شده ، در ردیف بدترین و زشت ترین رفتار و صفاتی است که ممکن است انسان یا قومی در زندگی دنیایی خویش داشته باشد .

از موارد مبتلا به یهود ، قساوت قلب ،بی رحمی و سنگدلی بود .

خداوند می فرماید :" سپس دلهاى شما بعد از این واقعه سخت شد همچون سنگ یا سخت تر. "⁸

قرآن کریم بنی اسرائیل را به گونه ای معرفی می کند که با هیچ انعطاف و معجزه ای دلهای آنها نرم نشده و به سوی خدا روی نیاورده بلکه هرچه می گذشت و آیات خدا ظهور بیشتر می کرد ، عناد آنها بیشتر می شد.

در روایات عوامل قساوت قلب اعم از ؛کثرت گناه ، کثرت گناه، آرزوها و امیال دست نیافتنى و خیالى ، فراموشى مرگ و حوادث بعد از آن ، سخنان و رفتار لغو و بیهوده ، ترک عبادت و بندگى خدا ، تبعیت از سلاطین و طاغوت ها و ثروت اندوزى ذکر شده ، که قوم بنی اسرائیل به اکثر آنها مبتلا بود .

ابن قیم می فرماید : از اسبابی که سینه را تنگ و سبب اعراض خدا می شود تعلق قلب به غیرالله است . هر کسی چیزی را غیرخدا دوست داشته باشد به همان وسیله عذاب می شود . توبه و استغفار از اسبابی هستند که انشراح صدر می آورند و دل را نورانی می کنند ، همچنین تلاوت قرآن و ذکر خدا از عوامل بسیار مهم برای علاج قساوت قلب هستند .

بزرگان یک عامل دیگر بسیار مهم را برای درمان این مرض توصیه می کنند . این نسخه بسیار مجرب است و آن نماز شب و گریه های شبانه است که هر قلب سخت را نرم و خاشع می کند .

در روایتی از امام علی(ع) است که می فرمایند :" با مواعظ حسنه قلبهای شما زنده خواهد شد "⁹ . خود خداوندنیز برای حیات قلب به ما نسخه ی خوبی داده و فرموده " یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا یُحْیِیكُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ؛ای کسانی که ایمان آورده اید !دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به چیزی می خواند که شما را حیات می بخشد!...¹⁰

دعوت انبیاء سبب حیات قلب شما است ؛آنها شما  را به حیات نعیم و ابد دعوت می کنند .نمی گذارند مؤمن باطل را حق و حق را باطل بفهمد ،" أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ "¹¹ ، به فرموده ی امام صادق (ع) وقتی مؤمن برای کاری جلو می رود پروردگار عزیز قلبش را در همان عقاید حق مستقر می کند و این علامت شرح صدر است. ¹²

به امید اینکه با کمک خدای مهربان از تاریکی های قلبمان آزاد شده و به شرح صدر عظیم برسیم .

1- اسراء /44

2-روم /26

3- مطففین /14

4- محمد / 24

5- روم /26

6- مریم /81

7- حدید /16

8- بقره /74

9- نهج البلاغه /نامه ی 31

10- انفال /24

11- همان

12- مجمع البیان /ج4 /ص 820